«Εγώ πιστεύω μόνο σε ότι έχει αποδείξει η επιστήμη».
Είτε συμφωνούμε είτε όχι με την παραπάνω πρόταση, σίγουρα είναι μια άποψη που κυκλοφορεί στις μέρες μας. Μιλάμε για την pop culture της εποχής, η οποία έχει επηρεάσει τον μέσο άνθρωπο του δυτικού κόσμου του 21ου αιώνα. Το ίδιο ισχύει και στην Ελλάδα, παρόλη την πλούσια θρησκευτική παράδοση της ορθόδοξης εκκλησίας: οι νέοι σιγά σιγά αμφισβητούν (δεν είναι κακό αυτό) και απορρίπτουν οτιδήποτε έχει να κάνει με θρησκεία, Θεό, πίστη, χρησιμοποιώντας ως επιχείρημα την άποψη ότι η επιστήμη έχει εξηγήσει ή μπορεί να εξηγήσει τα πάντα. Αυτό το φιλοσοφικό δόγμα ονομάζεται επιστημονισμός.
Επιστημονισμός
Τι ακριβώς όμως μας λέει αυτή η popular κουλτούρα; Για να το καταλάβουμε καλύτερα, πρώτα πρέπει να ορίσουμε σε ποια επιστήμη αναφέρεται. Υπάρχουν 3 κατηγορίες :
Οι θετικές επιστήμες ασχολούνται με τη μελέτη των φυσικών φαινομένων και βασίζονται σε παρατηρήσεις και πειράματα (χημεία, φυσική κ.τ.λ.).
Οι ανθρωπιστικές επιστήμες ασχολούνται με τη μελέτη του ανθρώπου (γλώσσες, φιλοσοφία, θεολογία κ.τ.λ.).
Οι κοινωνικές επιστήμες έχουν να κάνουν με τη μελέτη της συμπεριφοράς του ανθρώπου μέσα στην κοινωνία (οικονομία, ιστορία, κοινωνιολογία κ.τ.λ.).
Ο επιστημονισμός λοιπόν σχετίζεται με τις θετικές επιστήμες και την επιστημονική μέθοδο που αυτές χρησιμοποιούν. Μια καλή διατύπωση για το τι ακριβώς «πιστεύει» ο επιστημονισμός, κατά την γνώμη μου, είναι η εξής:
Μόνο η επιστημονική μέθοδος, που βασίζεται στην παρατήρηση και το πείραμα, μπορεί να περιγράψει και να εξηγήσει τον κόσμο πλήρως.
Οφείλω να πω, πως αυτή η κοσμοθεωρία αρχικά ακούγεται πολύ λογική και οδηγεί σε συμπεράσματα, που σχετίζονται με τον μέσο άθεο φοιτητή. Φαινομενικά ξεμπροστιάζουν κάθε ευσεβή προσέγγιση για το θείο αποκαλύπτοντας «τη γυμνή αλήθεια», όσο σκληρή και αν φαίνεται: αυτή ισχύει και τίποτα άλλο. Πόσο αγέρωχος θα πρέπει να νιώθει, όποιος πιστεύει σε κάτι τέτοιο!
Προβληματισμός
Μισό λεπτό όμως! Οι θετικές επιστήμες δεν ασχολούνται με αυτές τις φιλοσοφικές αναζητήσεις, δεν δίνουν απάντηση στο γενικότερο νόημα, δεν απαντούν στο γιατί ούτε δίνουν σκοπό στα ευρήματα των παρατηρήσεων και των πειραμάτων.
Αντίθετα όμως, ο άνθρωπος εκτός από το να παρατηρεί, ψάχνει για νόημα, έχει αισθητική, ηθική, ενδιαφέρον για την ποιότητα και την ομορφιά, τη δικαιοσύνη κ.τ.λ. Οι θετικές επιστήμες δεν δίνουν κάποια απάντηση αφενός στην πολύπλευρη υπόσταση του ανθρώπου, αφετέρου στην ανάγκη μας για μια αφήγηση του κόσμου και της ιστορίας μας, όπως επίσης δεν δίνουν απάντηση σε μια προσωπική αφήγηση του ποιος είμαι και πού πάω.
Ας δώσουμε και δύο πρακτικά παραδείγματα. Τι έχει να πει η επιστήμη για μια καρέκλα; Μπορεί να ορίσει άξονες z, y , x και με μια εξίσωση να ορίσει το σχήμα της, μπορεί επίσης να σου πει το υλικό από το οποίο είναι φτιαγμένη. Όμως, δεν εξηγεί το νόημα ή το σκοπό της, ότι δηλαδή υπάρχει για να κάθεται κάποιος! Είναι η καρέκλα φτιαγμένη για να καθόμαστε; Ναι ή όχι; Όποια και αν είναι η απάντηση, οι θετικές επιστήμες δεν ασχολούνται με αυτό.
Επίσης τι έχει να πει η επιστήμη για το αν η σύγχρονη τέχνη είναι ωραία ή όχι, αν είναι ποιοτική ή όχι; Δεν μπορεί να πει κάτι.
Συμπεράσματα
Υπάρχει Θεός; Τι είναι καλό και τι κακό; Υπάρχει απόλυτη αλήθεια; Υπάρχει κάποια αφήγηση, ένα νόημα που να ικανοποιεί το μυαλό μας και να ζεστάνει την καρδιά μας; Οι θετικές επιστήμες δεν απαντούν σε αυτά τα ερωτήματα. Είναι θέματα φιλοσοφικού διαλόγου. Άλλο επιστημονισμός και άλλο επιστήμη. Μέσω της επιστήμης όλοι παρατηρούμε τα ίδια πράγματα. Το να είσαι άθεος ή θεϊστής είναι φιλοσοφική επιλογή και δεν μπορείς να αποδείξεις τίποτα για την επιλογή σου αυτή. Συνεπώς δεν υπάρχει κόντρα επιστήμης και πίστης.
Χριστιανική κοσμοθεωρία
Δεν θα μπορούσα να τελειώσω εδώ το άρθρο μου, χωρίς να πω κάτι σχετικό στο πλαίσιο των επιστημών και της χριστιανικής κοσμοθεωρίας. Όχι επειδή με ενδιαφέρει να σε πείσω, αν είσαι άθεος, ώστε να γεμίσει η θρησκευτική συνάθροιση που πηγαίνω της Κυριακές, αλλά επειδή η βιβλική αφήγηση για τον κόσμο που ζούμε είναι άκρως ικανοποιητική και έχει αλλάξει ριζικά πολλούς ανθρώπους, στους οποίους ανήκω κι εγώ. Αισθάνομαι σαν να μπορώ να σου προσφέρω ένα σωσίβιο σε ένα πλοίο που βυθίζεται, δε θα μπορούσα να το κρατήσω μόνο για τον εαυτό μου.
Στο πλαίσιο λοιπόν όλων όσων αναφέρω, η κοσμοθεωρία που σου προτείνω να ψάξεις έχει να πει τα εξής δύο: 1) Η ανθρώπινη προσπάθεια για την προσέγγιση της αλήθειας και της πραγματικότητας μέσω των επιστημών δεν οδηγεί σε μια λυτρωτική και σίγουρη αφήγηση, που να μπορεί να σε ικανοποιήσει. Είμαστε πεπερασμένα όντα με αδυναμίες και περιορισμούς. Δεν μπορούμε να προσεγγίσουμε το άπειρο, το θείο, την αλήθεια 100%, γι’ αυτό και υπάρχουν χίλιες δυο αφηγήσεις και κοσμοθεωρίες.
2) Εάν λοιπόν εμείς δεν μπορούμε να προσεγγίσουμε το άπειρο τότε τι; Η μόνη λύση θα ήταν το άπειρο, το θείο, η έννοια του Θεού να μας προσεγγίσει και να αποφασίσει να μας αποκαλύψει κάτι για αυτόν. Χριστούγεννα: η γέννηση του ιστορικού προσώπου που ισχυρίστηκε ότι ήταν ο Δημιουργός. Αυτό είναι κομμάτι του ευαγγελίου, του ευχάριστου δηλαδή μηνύματος που αφηγείται το πως αποκαλύπτεται το απόλυτο ον και πως σχετίζεται με την ανθρωπότητα. Και γιατί είναι ευχάριστο; Γιατί η απεγνωσμένη προσπάθεια της ανθρωπότητας να βρει κάποιο νόημα βρίσκει απάντηση, όχι μέσω της προσπάθειας να προσεγγίσω εγώ την αλήθεια αλλά με τον αντίθετο τρόπο, το να αφήσω δηλαδή την αλήθεια να προσεγγίσει εμένα.
Αν λες πως είσαι χριστιανός αλλά έχεις μια Βίβλο σκονισμένη στο ράφι, ελπίζω να σε έκανα να ψαχτείς για το τι πιστεύεις. Αν από την άλλη διαφωνείς με τον χριστιανισμό, πάλι σου προτείνω να ανοίξεις μια Βίβλο, όχι τίποτα άλλο, με την επιστήμη δεν μπορείς να αποδείξεις τα πάντα, ίσως όμως έχεις καλύτερα επιχειρήματα να μου δώσεις αν ξέρεις καλύτερα το τι πιστεύω. Όπως και να έχει, σε ευχαριστώ για την ανάγνωση.